برانگیختن احساس
به جای فرهنگ سازی؟!
«هرکه انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی به همه مردم حیات بخشیده است.»
سوره مبارکه مائده آیه ۳۲
سال‌ها قبل از آنکه پیوند قلب از انسان به انسان حتی به وسیله عموم مردم تصور شود، دانشمندان و محققان، مطالعه‌های پزشکی و جراحی بسیاری در این مورد انجام دادند. ۴۷ سال پیش، در روز ۳ دسامبر سال ۱۹۶۷ میلادی، «دکتر کریستیان بارنارد» نخستین عمل پیوند قلب جهان را در بیمارستان گروت شور شهر کیپ تاون در آفریقای جنوبی انجام داد. مردم جهان لحظه به لحظه اخبار این عمل بی‌سابقه را دنبال می‌کردند. دکتر کریستیان بارنارد، قلب یک زن جوان ۲۵ ساله را که در یک سانحه رانندگی جان خود را از دست داده بود، به جای قلب از کار افتاده «لوییس واشکانسکی» ۵۳ ساله پیوند زد. هرچند واشکانسکی فقط ۱۸ روز پس از پیوند زنده ماند و به دلیل عفونت ریوی درگذشت اما اهمیت این عمل در تاریخ پزشکی جهان بی‌سابقه بود و به زودی و با پیشرفت علم پزشکی و دانش و داروهای جدید که مانع پس زدن قلب پیوندی می‌شد، سایر بیمارانی که برایشان پیوند قلب انجام می‌شد، مدت بسیار بیشتری زنده می‌مانند. در ایران نیز ۲۱ سال قبل عمل پیوند قلب با دستان توانای استاد محمد‌حسین ماندگار شروع شد و از آن زمان تاکنون همگام با دانش روز دنیا؛ چه از نظر تکنیک جراحی، مراقبت‌های حین و پس از جراحی و چه از نظر درمان‌های دارویی قبل و پس از پیوند، تلاش‌های فراوانی انجام شده است و امروز شاهد انجام پیوندهای موفقی هستیم.
یکی از مهم‌ترین آفت‌ها در زمینه پیشرفت‌های علوم پزشکی و به‌خصوص موارد حساسی چون پیوند قلب، نداشتن آگاهی لازم و دقیق در زمینه فرایند درمانی و نحوه عملکرد گروه درمانی برای جامعه است. این قضیه شاید مهم جلوه نکند زیرا بسیاری از افراد جامعه با این بیماری از نزدیک درگیر نیستند و اطلاع کمی از نحوه درمان این بیماران دارند. تا این مرحله باز هم مشکلی نیست تا اینکه یک رسانه جمعی با مخاطب میلیونی با استفاده از فرصت مناسبی که در ماه میهمانی خدای متعال ایجاد می‌شود، برای آگاه کردن مردم در این زمینه سعی می‌کند و مجموعه‌ای نمایشی (دیگری) در ۵ قسمت با همکاری بازیگران محبوب سینما و تلویزیون تهیه می‌شود. به نظر می‌رسد یکی از اهداف اصلی این مجموعه تلویزیونی فرهنگ‌سازی در زمینه اهدای عضو پس از مرگ مغزی باشد ولی متاسفانه در آن بدون دید کارشناسی و فوق‌تخصصی سعی در برانگیختن احساسات و عواطف عمومی شده است. در این مجموعه فرد واسطه‌ای در اطراف بیمارستان پرسه می‌زند و به دنبال موقعیت مناسب برای یافتن مشتری (شکار) است. این فرد واسطه‌ای بین یک خانواده مرفه نیازمند قلب برای بیمارشان و خانواده بیمار مرگ مغزی می‌شود و با ترفندهای مختلف برای خرید قلب! بیمار و راضی کردن همراهان او سعی می‌کند.
فارغ از هر گونه نتیجه‌ای، این اشکال‌ها به سریال وارد است:
1- وجود واسطه‌گری در امور پزشکی شرافت و قداست درمان بیماران را به چالش می‌کشد و به مردم این‌گونه القا می‌شود که افراد غیرمتخصص می‌توانند به راحتی وارد این حیطه فوق‌تخصصی شوند و با بازارگرمی جان یک بیمار را در یک حراجی نجات دهند.
2- برای جان بیماران قیمت‌گذاری می‌شود و بیماری که از لحاظ مالی در سطح مناسبی قرار ندارد، محکوم به فناست و خانواده‌های مرفه می‌توانند به هر قیمتی شده، جان عزیزشان را حفظ کنند. برای شفاف‌سازی این وضعیت، بر آن شدم با توجه به مقدمه‌ای که گفته شد، هموطنان عزیز را در جریان فرایند عمل پیوند قلب قرار دهم. همان‌گونه که گفته شد، پس از ایجاد نارسایی قلبی که در آن با وجود درمان‌های استاندارد، شرایط بالینی بیمار کنترل نمی‌شود و رو به وخامت می‌گذارد، وضعیت بیمار به وسیله گروه نارسایی قلبی و پیوند تجزیه و تحلیل و پس از تایید شرایط بیمار در جلسه پیوند، برای پیوند آماده می‌شود که برخی از این آمادگی‌ها عبارتند از:
– انجام آزمایش‌های کامل خون و تعیین گروه خون
– مشاوره‌های فوق‌تخصصی (ریه، عفونی، بیهوشی، جراحی، روان‌پزشکی، غدد، گوارش و…)
– تصویربرداری (سونوگرافی کامل شکم و لگن و داپلر عروقی و سی‌تی‌اسکن ریه)
– انجام کاتتریزاسیون قلبی برای اندازه‌گیری دقیق مشخصه‌های همودینامیک قلبی
– انجام واکسیناسیون (در صورت لزوم)
تمام یافته‌های فوق در پرونده بیمار ثبت می‌شود و در صورتی که منعی برای پیوند وجود نداشته باشد، در فهرست انتظار پیوند براساس معیارهای بین‌المللی وارد می‌شود. این بیماران براساس وضعیت بالینی (نیاز به پیوند اورژانس یا غیراورژانس) در فهرست پیوند اولویت‌بندی می‌شوند و در صورتی که دهنده قلب مناسب مهیا شود، از طریق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به مراکز پیوند اعلام می‌شود و در صورتی که در فهرست، بیمار مناسب با شرایط قلب اهدایی وجود داشته باشد و این بیمار در اولویت بالای فهرست بیماران منتظر پیوند باشد، پس از هماهنگی، کار پیوند قلب انجام خواهد گرفت.
لازم است یادآوری کنم امکان دلالی پیوند اعضا به هیچ وجه وجود ندارد؛ برای پیوند عضو ابتدا باید از خانواده فرد دچار مرگ مغزی رضایت گرفت و به بیمار تعیین‌شده آن را پیوند زد و انتخاب بیمار و انتقال عضو پیوندی فقط با نظارت وزارت بهداشت انجام می‌شود. نکته مهم دیگر آن است که عمل پیوند در ایران رایگان انجام می‌شود و جامعه پزشکی در درمان بیماران توانمند و تهیدست فرقی قائل نمی‌شوند و این قضیه مجالی برای درآمدزایی پزشکان فراهم نمی‌کند. از طرف دیگر، با تلاش وزارت بهداشت «شبکه ایرانی فراهم‌آوری و پیوند اعضا» با هدف گسترش و توسعه شبکه فراهم‌آوری اعضای پیوندی در کشور راه‌اندازی شده است. از مهم‌ترین اهداف شبکه پیوند مدیریت متمرکز در زمینه اهدا و پیوند اعضا در کشور، ترویج فرهنگ اهدای عضو پس از مرگ و ایجاد ارتباط بین واحدهای فراهم‌آوری اعضای پیوندی و مراکز پیوند اعضاست.
بر گرفته از مقاله هفته نامه سلامت به قلم دکتر حسین نوید
