شوک قلبی (Shock) عبارت است از نارسایی عمیق و وسیع در خون رسانی کافی به بافت ها که منجر به آسیب سلولی و مرگ می شود. شوک وضعیتی بالقوه خطرناک و کُشنده است. به طور کلاسیک، شوک قلبی را از نظر علت ایجاد کننده به ۴ گروه تقسیم می کنند:
۱. شوک قلبی ناشی از کاهش حجم (شوک هیپووُلمیک): در اثر کم آبی بدن یا خونریزی روی می دهد و معمولاً شوک قلبی موجب سردرد و مرطوب بودن پوست بدن، کاهش حجم ادرار و تغییر وضعیت ذهنی فرد می شود.
۲. شوک قلبی (شوک کاردیوژنیک): معمولاً در این نوع شوک قلبی ، علایم نارسایی قلبی چپ وجود دارند، مگر آنکه علت شوک قلبی ، انفارکتوس بطن راست باشد. پوست بیمار، سرد و مرطوب است و تورم ریوی وجود دارد. مصرف اکسیژن به وسیله عضله قلب کاهش می یابد. شایع علت شوک قلبی، کم رسیدن خون (ایسکمی) به عضله قلب، با یا بدون انفارکتوس قلبی است. سایر علل شوک قلبی عبارتند از:
– شوک قلبی ناشی از اختلال عملکرد دریچه ای حاد قلب
– شوک قلبی به علت التهاب عضله قلب (میوکاردیت)
– شوک قلبی در اثر بیماری های عضله قلب (کاردیومیوپاتی ها)
– کوفتگی عضله قلب در اثر ضربه و کاهش ضربان قلب (برادی کاردی) یا افزایش ضربان قلب (تاکی کاردی) به صورت پایدار می تواند منجر به شوک قلبی گردد .
۳. شوک قلبی و شوک انسدادی: شوک انسدادی (Obstructive) در نتیجه ی انسداد قابل ملاحظه ی جریان خون در داخل مدار قلبی عروقی ایجاد می شود. نمونه های این نوع شوک قلبی عبارتند از: آمبولی (تشکیل لخته) وسیع ریوی که نوعی از آن در محله دو شاخه شدن سرخرگ های ریوی راست و چپ ایجاد می شود و پرفشاری حاد ریوی که همراه با سوء مصرف داروهای وریدی روی می دهد. در هر دو مورد شوک قلبی و انسداد در مسیر جریان خون از سمت راست به چپ قلب دیده می شود. در پنوموتوراکس فشارنده (tension pneumothorax؛ وجود هوا در فضای جنب که اکثراً ناشی از ضربه است) و تومورهای داخل قفسه سینه، بر سیاهرگ های بزرگ قفسه سینه فشار وارد می شود و بازگشت وریدی اختلال پیدا می کند و در نتیجه، مسیر خروجی بطن چپ مسدود می شود و منجر به شوک قلبی می گردد . گسیختگی سرخرگ آئورت نیز می تواند مسیر مزبور را مسدود نماید و منجر به شوک قلبی گردد . در تامپوناد پِریکارد (تحت فشار قرار گرفتن کیسه محصور کننده قلب و ریشه های عروق بزرگ قلب) و پِریکاردیت فشارَنده (constrictive pericarditis؛ نوع مزمن التهاب پریکارد که در آن پریکارد ضخیم و چسبنده می شود) پر شدن بطن راست در زمان دیاستول اختلال پیدا می کند. در همه ی موارد شوک قلبی و شوک انسدادی، افت فشار خون، کاهش برون ده قلب، کاهش مصرف اکسیژه به وسیله عضله قلب سایر یافته ها، به محل انسداد بستگی دارند. انسداد در مسیر بطن چپ علایمی شبیه شوک قلبی (کاردیوژنیک) و انسداد در مسیر خروجی یا پر شدن بطن راست علایمی مشابه نارسایی قلب راست ایجاد می کنند.
۴. شوک قلبی و شوک توزیعی: شوک توزیعی (distributive) در نتیجه اتساع رگ های سیستمیک بدن ایجاد می شود. در این نوع شوک قلبی ،قلب نیم تواند برون ده خود را به حدی که برای حفظ فشار خون در اندازه طبیعی کافی باشد افزایش دهد.
علل شوک قلبی و شوک توزیعی
علل ایجاد این نوع شوک قلبی عبارتند از سِپسیس (وجود میکروارگانیسم های بیماری زا یا سم آنها در خون یا بافت ها)، آنافیلاکسی (ازدیاد حساسیت آنی در اثر تماس با ماده حساسیت زای خاص)، آسیب های نخاعی و نارسایی غده فوق کلیه. در این شوک قلبی ، بر خلاف سایر انواع شوک، گشاد شدن رگ ها محیطی موجب می شود اندام های تحتانی گرم باشند و خون رسانی به آن ها به خوبی صورت گیرد. در این نوع شوک قلبی مقاومت رگ های سیستمیک، کم و برون ده قلبی زیاد است. افت فشار خون (هیپوتانسیون) و افزایش ضربان قلب (تاکی کاردی) در همه ی انواع شوک قلبی وجود دارند. بر حسب شدن و مدت شوک قلبی ممکن است وضعیت ذهنی بیمار غیر طبیعی شود و برون ده ادراری وی کاهش یابد.
تشخیص و درمان شوک قلبی
اغلب تشخیص فوری علت شوک قلبی دشوار است و در بعضی از افراد، بیش از یک دلیل برای ایجاد شوک قلبی وجود دارد. درمان شوک قلبی باید بر حسب علت زمینه ای آن صورت گیرد ولی درمان های ابتدایی شوک قلبی برای افزایش حجم مایع داخل عروق با استفاده از مایعات داخل وریدی و داروهای تنگ کننده رگ در صورتی که تجویز مایعات وریدی موجب برقراری فشار خون نشود ضرورت دارند. چنان چه شوک قلبی به سرعت تحت درمان قرار نگیرد ممکن است اعضای داخلی بدن دچار آسیب شوند و عوارضی مانند نارسایی کلیه و سندرم دیسترس تنفسی روی دهند. بیمار مبتلا به شوک قلبی باید فوراً برای درمان در بخش مراقبت ویژه (ICU9 بستری شود و تحت درمان با مایعات، خون یا فرآورده های خونی و اکسیژن قرار گیرد. پس از تعیین علت شوک قلبی ، درمان مخصوص شوک قلبی انجام می شود.
برای مطالعه “ سکته قلبی و شوک قلبی ” کلیک کنید .
منبع : راهنمای پزشکی خانواده – سکته قلبی و انواع بیماریهای قلب و عروق
