قلب، عضله قدرتمندی است که وظایف اولیه آن، پمپ خون بدون اکسیژن به ریه ها، یعنی محل مبادله ی دی اکسید کربن- اکسیژن و پمپ خون حاوی اکسیژن در تمام بدن است. قسمت بالای قلب، «قاعده» و تحتانی ترین و کناری ترین قسمت آن «نوک» (اپکس؛ apex) نامیده می شود.
اندازه قلب انسان
ابعاد تقریبی قلب در فرد بزرگسالا عبارتند از: حدود ۱۲ سانتی متر طول از قاعده تا نوک و حدود ۸ سانتی متر عرض در پهن ترین قسمت. اندازه ی قلب از نوزادی تا اوایل بلوغ به تدریج افزایش می یابد. معمولاً اندازه ی قلب در مردان کمی بزرگتر از زنان است.
عملکرد قلب انسان
قلب از نظر آناتومی به دو ناحیه ی عملکردی تقسیم می شود: قلب سمت راست و قلب سمت چپ. این دو قسمت قلب به وسیله ی یک دیواره از یکدیگر جدا می شوند. هر قسمت قلب نیز به دو حفره تقسیم می شود: دهلیز راست در بالا و بطن راست در پایین؛ دهلیز چپ قلب در بالا و بطن چپ در پایین. هر حفره دریچه ی یک طرفه ای دارد که حفرات را از هم جدا و جریان خون را کنترل می کند. دریچه دهلیزی بطنی راست که به آن دریچه سه لَتی (تری کوسپید؛ tricuspid) هم گفته می شود و دهلیز و بطن راست قلب را از یکدیگر جدا می کند و دریچه ی دهلیزی بطنی چپ یا دریچه دو لَتی (میترال؛ mitral) که دهلیز و بطن چپ قلب را از هم جدا می نماید. دریچه ی نیمه هلالی ریوی، بطن راست قلب را از سرخرگ ریوی و دریچه نیمه هلالی آئورت، بطن چپ قلب ، را از سرخرگ آئورت جدا می کند.
گردش خون در قلب انسان
جریان خون بدون اکسیژن یا خون سیاهرگی تقریباً از تمام بافت های بدن به وسیله اَجوَفِ فوقانی (superior vena cava; SVC) و سیاهرگ اَجوَفِ تحتانی (inferior vena cava’ IVC) به داخل دهلیز راست قلب جریان می یابد.
خون سیاهرگی بافت های قلب مستقیماً به وسیله سینوس کرونر به دهلیز راست قلب جریان پیدا می کند. خون حاوی اکسیژن تا زمان باز شدن دریچه سه لتی در دهلیز راست قلب جمع می شود و سپس به بطن راست قلب جریان پیدا می کند و از آنجا از راه دریچه ی باز ریوی به داخل سرخرگ که خون کم اکسیژن را به داخل هر دو ریه منتقل می کند، جریان می یابد. واکنش پیچیده ی جابجایی CO۲– O۲ در آلوئول ها (حبابچه های) ریوی انجام می شود. سپس خون حاوی اکسیژن از راه سیاهرگ های ریوی به قلب باز می گردد و در دهلیز چپ قلب جمع می شود و از آنجا از راه دریچه ی میترال باز قلب به داخل بطن چپ قلب جریان می یابد. خون حاوی اکسیژن با باز شدن دریچه آئورت در آن جریان می یابد و از آنجا به تمام بافت های بدن منتقل می شود. قلب سالم در فرد بزرگسال با وزن حدود ۷۰ کیلوگرم، در هر دقیقه حدود ۶ لیتر خون را پمپ می کند. از آنجا که کل حجم خون در یک فرد بالغ حدود ۲/۵ لیتراست، قلب حجم کل خون بدن را در زمان کمتر از یک دقیقه پمپ می کند. این کار در تمام طول زندگی به طور مداوم انجام می شود. گردش خون حاوی اکسیژن و بدون اکسیژن از قلب، ریه ها و بقیه بدن روند غیر فعالی نیست. قلب باید فشار کافی برای پمپ خون به داخل گردش سرخرگی را داشته باشد که این عمل را با انقباض (سیستول) و انبساط (دیاستول) ریتمیک انجام می دهد. انقباض عضله قلب در طول سیستول منجر به افزایش فشار داخل قلب می شود تا جایی که به طور سیستماتیک منجر به باز شدن دریچه های نیم هلالی شود و حجم مشخصی از خون را به خارج پمپ می کند. شل شدن عضله قلب در طول دیاستول منجر به پر شدن دوباره حفرات از خون می شود. به مجموعه این روند، چرخه (سیکل) قلبی می گویند.
حجم ضربه ای قلب
برون ده قلبی یا مقدار خونی که در هر دقیقه به داخل سرخرگ آئورت قلب پمپ می شود به شدت به حجم ضربه ای قلب وابسته است. حجم ضربه ای قلب عبارت از مقدار خونی است که با هر بار انقباض پمپ می شود. تکانه ها (ایمپالس ها)ی الکتریکی، عمدتاً مسئول پمپاژ ریتمیک قلب هستند. این تکانه ها به طور خودکار از سلول های اختصاصی قلب که عضلات قلبی را برای انقباض تحریک می کنند، تخلیه می شوند. کارکرد هماهنگ سلول ها و فیبرهای اختصاصی قلب در داخل سیستم هدایت کننده، منجر به ایجاد انقباض می شود. محل شروع تکانه ها، گروه سینوسی- دهلیزی (sinoatrial node’ SA node) یا ضربان ساز (pacemaker) طبیعی قلب است کاملاً در پایین محل ورود ورید اجوف فوقانی (SVC) به دهلیز راست قلب قرار دارد و به طور طبیعی منجر به آغاز سیکل قلبی می شود. تکانه ها معمولاً در طول مسیرهای اختصاصی حرکت می کنند. به عنوان مثال، وقتی تکانه های الکتریکی SA را ترک می کنند در طول مسیرهای هدایتی دهلیزی واقع در دیواره دهلیز حرکت می نمایند و منجربه شروع سیستول دهلیزی قلب (یا انقباض دهلیز) می شوند. تکانه ها به طور خیلی سریع به گره دهلیزی بطنی قلب (Atroventricular node; AV node9 که در نزدیکی محل تلاقی دهلیز و بطن قلب قرار دارد می رسند و از گره مزبور به داخل دسته ی هیس (bundle of His) واقع در دیواره بین بطنی جریان می یابند. در اینجا دسته ی هیس، به شاخه های راست و چپ تقسیم می شود. این شاخه ها هم به فیبرهای ظریف پوکنژ (Purkinje fibers) که در طول دیواره های بطنی قلب قرار دارند تقسیم می شوند. تکانه قلب ضمن عبور در داخل شاخه ها و فیبرهای پوکنژ منجر به شروع سیستول بطنی (انقباض بطنی) می شود. وقایع مکانیکی متعددی که به طور همزمان در طول یک سیکل قلبی، رخ می دهند، موجب پمپ خون حاوی اکسیژن در تمام بدن می شوند. خون در حین دیاستول دهلیزی قلب ، زمانی که دهلیز راست و چپ قلب شل شده اند به داخل دهلیز جریان می یابد.
برای مطالعه ” درمان بیماری قلبی با ورزش ” کلیک کنید .
منبع : کتاب بیماری های قلبی
